Warmia i Mazury na tle pandemicznej rzeczywistości

Otaczający nas świat obejmuje szerokie spektrum zjawisk zarówno negatywnych, jak i pozytywnych, które mają wpływ na funkcjonowanie całego społeczeństwa.

Destabilizujące oddziaływanie miała pandemia COVID-19, która wstrząsnęła całym światem na początku lat 20. XXI w.

Definicja legalna epidemii oraz pandemii wynika z Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych ludzi.

Zgodnie z art. 2 pkt 9 przytoczonej ustawy epidemia rozumiana jest jako „wystąpienie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących”.

Z kolei poprzez pandemię rozumiemy chorobę wysoce zakaźną, która rozprzestrzenia się na minimum dwóch kontynentach w jednakowym czasie.

Wirus SARS-CoV-2 okazał się niezwykle zakaźny i ulegał szybkiemu rozprzestrzenianiu się w wielu krajach.

Po pewnym czasie, gdy rozwój wirusa osiągnął rozmiary charakterystyczne dla pandemii, została ona oficjalnie ogłoszona przez Światową Organizację Zdrowia dn. 11 marca 2020 r.

Rozwój i ryzyko rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2 były na tyle poważne, że uzasadniały stosowanie wobec obywateli licznych restrykcji.

Należy podkreślić, że jedną z nadrzędnych zasad konstytucyjnych jest prawo do wolności każdego człowieka.

Niemniej jednak art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zezwala na ustanowienie niezbędnych ograniczeń wolności obywateli pod warunkiem spełnienia wyrażonych expressis verbis przesłanek.

Należy do nich legalność ingerencji, konieczność w społeczeństwie demokratycznym oraz celowość ingerencji:

• legalność ingerencji obwarowana jest obowiązkiem ustanawiania wszelkich restrykcji na gruncie ustawy,
• celowość ingerencji znajduje swoje uzasadnienie w razie ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego, zdrowia, środowiska, moralności albo praw i wolności innych osób.

Bez wątpienia ryzyko zachorowania na zakaźną chorobę zagrażającą życiu lub zdrowiu spełnia warunek konieczności oraz celowości, a więc możliwe jest stosowanie ograniczeń wobec obywateli, jeśli są one wyrażone w ustawie[1].

Zagrożenie związane z rozprzestrzenianiem się zakażeń wirusem SARS-CoV-2 spowodowało konieczność wprowadzenia szczególnych rozwiązań, umożliwiających podejmowanie działań minimalizujących zagrożenie dla zdrowia publicznego.

Te szczególne rozwiązania przybrały formę ograniczeń, nakazów oraz zakazów stosowanych w różnych obszarach funkcjonowania społeczeństwa.

Ministerstwo Zdrowia, w ścisłej współpracy z innymi ministerstwami i urzędami, prowadziło proces legislacyjny dla projektów rozporządzeń Rady Ministrów wydanych na podstawie art. 46a oraz art. 46b pkt 1-6 i 8-12 Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Działania te obejmowały bieżącą aktualizację rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii.

Wprowadzone ograniczenia, nakazy i zakazy były aktualizowane z uwzględnieniem stopnia rozwoju pandemii i dotyczyły:

• nakazu zasłaniania nosa i ust w przestrzeni publicznej,
• zawieszenia zajęć, a następnie wprowadzenie nauczania zdalnego w szkołach, przedszkolach, żłobkach,
• wprowadzenia nauczania hybrydowego w szkołach wyższych oraz ponadpodstawowych,
• wprowadzenia ograniczeń w działalności gospodarczej (ograniczenie funkcjonowania lub czasowe zamknięcie np. galerii handlowych, restauracji, hoteli, salonów fryzjerskich i kosmetycznych, muzeów, bibliotek, kin, teatrów, klubów tanecznych, obiektów sportowych, w tym siłowni i basenów),
• wprowadzenia limitów liczby osób przebywających w danym momencie w budynkach użyteczności publicznej (np. w sklepach, kinach, restauracjach, kościołach),
• wprowadzenia w sklepach godzin dla seniora,
• wprowadzenia zakazów lub limitów dla zgromadzeń o charakterze publicznym, państwowym i religijnym,
• ograniczenia liczby udostępnianych miejsc w transporcie publicznym,
• ograniczenia w przemieszczaniu się poza celami bytowymi, zdrowotnymi i zawodowymi (w początkowej fazie pandemii),
• wprowadzenia obowiązku kwarantanny dla przyjeżdżających do Polski.

Wraz z rozwojem pandemii COVID-19 Minister Zdrowia oraz Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia publikowali szereg rozporządzeń, zarządzeń i komunikatów, które miały za zadanie uporządkowanie kwestii udzielania świadczeń w okresie pandemii[2].

Dzisiaj, jak to metaforycznie ujmuje Aleksander Nalaskowski, znaleźliśmy się na nieznanej wyspie, której rozpoznanie zajmie nam sporo czasu, a może będzie trwać całe pokolenie.

Całe poprzednie życie rozbitków, ich zaszczyty, pozycja, majątek – w nowej sytuacji tracą na znaczeniu, zerują się. Aby przetrwać rozbitkowie mogą ze sobą walczyć albo współpracować.

Po początkowym okresie współpracy i prób społecznej mobilizacji sił wobec pandemii zaczyna dominować konflikt i agresja – każdy zaczyna walczyć o swoje, szczególnie jednostki i grupy, których dotychczasowe interesy są zagrożone.

Badacze przewidują, że dalekosiężne skutki pandemii doprowadzą do wzrostu nierówności społecznych i ubóstwa.

Wedle tych prognoz z każdym punktem procentowym spadku w gospodarce światowej w wyniku pandemii ponad 10 mln ludzi pogrąży się w ubóstwie.

Ponadto w sytuacji niepewności związanej z kryzysem nasila się postrzeganie różnic w zasobności grup.

Grupy zamożniejsze postrzegane są jako te, które mają ułatwiony dostęp do opieki medycznej, leków, produktów deficytowych.

Różnice między grupami zaczynają być postrzegane jako zagrażające, nieuzasadnione i niesprawiedliwe. Stąd już niedaleko do rewolucji i klasowych konfliktów o silnym negatywnym wydźwięku.

Nie trzeba być wytrawnym analitykiem, by zauważyć, że podziały klasowe nakładają się na podziały polityczne i ideologiczne.

Przy dalszym podżeganiu przez polityków i media do plemiennej walki, społeczne, polityczne, ekonomiczne skutki kryzysu mogą być tragiczne.

Groźniejsza od samego wirusa może okazać się anarchia, wzrost radykalizmów i ślepe oddanie się jakiejś ideologii, która sufluje łatwe i proste recepty na poprawę bytu oraz odzyskanie statusu utraconego przez recesję wywołaną lockdownami.

Człowiek znalazł się w prawdziwej pułapce, gdyż jest bezradny i niewiele może zrobić w tej sytuacji, co prowadzi do zwiększenia lęku i towarzyszącej mu agresji. Samo znalezienie się w nowej sytuacji, przybicie na wyspę rozbitków wywołało szok i przerażenie.

Powrotu do przeszłości nie ma, teraźniejszość jest niebezpieczna i pełna zagrożeń, a przyszłość niepewna i trudna do przewidzenia. Niektórzy uważają, że przyszłości „nie ma”, mówiąc, że dobre życie było przed pandemią[3].

Celem monografii jest zaprezentowanie Warmii i Mazur na tle pandemicznej rzeczywistości. Powstała ona z inicjatywy środowiska naukowego Wydziału Zamiejscowego w Olsztynie Gdańskiej Szkoły Wyższej.

W związku z tak szeroko podejmowaną problematyką, publikacja może być przydatna studentom kierunków – administracja, ekonomia i socjologia oraz innym czytelnikom, chcącym pogłębić wiedzę zgodnie ze swoimi zainteresowaniami.

Redaktorzy pragną podziękować wszystkim autorom za ich wkład w przygotowanie wydania, natomiast odbiorcom życzą znalezienia w niej wielu informacji, które będą przydatne w różnych dziedzinach życia.

1. Warmia i Mazury na tle trendów globalnych, Mariusz Fierek, Paulina Sigurska-Fierek (red.), Wydawnictwo Gdańskiej Szkoły Wyższej, Gdańsk 2013, ISBN 978-83-89762-50-4 (nr katalogowy 050)
2. Warmia i Mazury na tle nurtów ogólnoświatowych, Mariusz Fierek, Paulina Sigurska-Fierek (red.), Wydawnictwo Gdańskiej Szkoły Wyższej, Gdańsk 2017, ISBN 978-83-89762-92-4 (nr katalogowy 092), https://gsw.gda.pl/pl/content/warmia-mazury-na-tle-nurtow-ogolnoswiatowych