Attachment | Size |
---|---|
S. Kudrelek, Umorzenie rejestrowe dochodzenia w polskim procesie karnym: Strona tytułowa; Spis treści.pdf | 349.41 KB |
Tytuł | Umorzenie rejestrowe dochodzenia w polskim procesie karnym |
---|---|
Autor | Sławomir Kudrelek |
Recenzent | dr hab. Maciej Rogalski prof. Uczelni Łazarskiego w Warszawie |
Rok wydania | 2019 |
Strony | 386 |
Format (cm) | 17x24 (B5) |
ISBN | 978-83-89762-94-8 |
Cena (zł) | 45,00 |
Spis treści
- Wykaz skrótów … 9
- Wstęp … 13
Rozdział I. Formalizm postępowania przygotowawczego — perspektywa historyczna
- Postępowanie przygotowawcze według Kodeksu postępowania karnego z dnia 19 marca 1928 r. … 21
- Postępowanie przygotowawcze w okresie międzywojennym … 21
- Nowelizacja postępowania przygotowawczego po II wojnie światowej … 24
- Postępowanie przygotowawcze według Kodeksu postępowania karnego z dnia 19 kwietnia 1969 r. … 27
- Postępowanie przygotowawcze w świetle przepisów Kodeksu postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r. … 31
- Postępowanie przygotowawcze w latach 1997–2003 … 31
- Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego z dnia 10 stycznia 2003 r. … 34
- Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego z dnia 27 września 2013 r. … 37
- Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego z dnia 11 marca 2016 r. … 42
Rozdział II. Zadania i formy postępowania przygotowawczego a umorzenie rejestrowe dochodzenia
- Pojęcie postępowania przygotowawczego i jego funkcje … 45
- Zadania postępowania przygotowawczego w świetle umorzenia rejestrowego dochodzenia … 50
- Formy postępowania przygotowawczego a umorzenie rejestrowe dochodzenia … 65
Rozdział III. Umorzenie rejestrowe dochodzenia w świetle wybranych zasad procesowych
- Zasada prawdy materialnej a umorzenie rejestrowe dochodzenia … 71
- Zasada legalizmu a umorzenie rejestrowe … 79
- Zasada szybkości a umorzenie rejestrowe … 91
- Zasada koncentracji materiału dowodowego a umorzenie rejestrowe … 102
Rozdział IV. Dochodzenie jako forma postępowania przygotowawczego poprzedzająca umorzenie rejestrowe
- Uproszczenie postępowania dowodowego w dochodzeniu … 117
- Umorzenie rejestrowe — geneza i zasadność jego wprowadzenia … 127
- Uwagi wprowadzające … 127
- Zakres przedmiotowy umorzenia rejestrowego … 137
- Organy prowadzące dochodzenie umorzone rejestrowo … 143
- Czynności w dochodzeniu zakończonym umorzeniem rejestrowym … 147
- Czas trwania dochodzenia a dopuszczalność jego umorzenia i wpisania sprawy do rejestru przestępstw … 159
Rozdział V. Wybrane sposoby zakończenia dochodzenia
- Uwagi wstępne … 169
- Umorzenie dochodzenia … 180
- Umorzenie dochodzenia z przyczyn formalnych … 180
- Umorzenie dochodzenia z przyczyn faktycznych … 182
- Uwagi ogólne … 182
- Umorzenie dochodzenia z powodu niewykrycia sprawcy czynu zabronionego … 185
- Umorzenie dochodzenia z powodu braku dostatecznych podstaw procesowych do wykrycia sprawcy czynu zabronionego … 190
- Czynności końcowe dochodzenia umorzonego rejestrowo … 191
- Postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw … 191
- Wpisanie sprawy do rejestru przestępstw … 198
- Uprawnienia pokrzywdzonego w związku z umorzeniem dochodzenia i wpisaniem sprawy do rejestru przestępstw … 201
- Zażalenie na postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw … 201
- Status pokrzywdzonego po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw … 211
- Czynności po umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw … 221
- Podjęcie na nowo umorzonego rejestrowo dochodzenia … 243
- Organ uprawniony do podjęcia … 243
- Przyczyny podjęcia … 246
- Zakres czynności poprzedzających podjęcie … 248
- Tryb, forma oraz czas podjęcia umorzonego rejestrowo dochodzenia … 252
Rozdział VI. Nadzór nad dochodzeniem umorzonym rejestrowo
- Uwagi wprowadzające … 257
- Nadzór procesowy nad dochodzeniem umorzonym rejestrowo w czasie jego prowadzenia … 259
- Nadzór procesowy po umorzeniu rejestrowym dochodzenia … 266
- Nadzór służbowy … 271
- Uwagi ogólne … 271
- Nadzór służbowy a nadzór prokuratorski … 272
- Nadzór służbowy funkcyjny … 273
- Nadzór służbowy instancyjny … 277
Rozdział VII. Funkcjonowanie w praktyce dochodzenia umorzonego rejestrowo
- Cel, przedmiot i zakres badań terenowych … 281
- Umorzenie rejestrowe na tle postępowań przygotowawczych zakończonych na terenie całego kraju w latach 2013–2015 … 285
- Umorzenie rejestrowe dochodzenia w województwie Y w latach 2013–2015 … 290
- Umorzenie rejestrowe dochodzenia w praktyce KMP w X w świetle badań aktowych … 294
- Umorzenia rejestrowe w trybie art. 308 k.p.k. … 294
- Analiza statystyczna … 294
- Analiza badawcza … 295
- Postępowanie sprawdzające poprzedzające umorzenie rejestrowe dochodzenia … 298
- Dochodzenie umorzone i wpisane do rejestru przestępstw według kwalifikacji prawnej czynu stanowiącego podstawę wszczęcia dochodzenia … 300
- Statystyczna wielkość szkody wynikająca z przestępstw w dochodzeniach umorzonych w trybie rejestrowym … 302
- Okres pomiędzy wszczęciem postępowania a wydaniem postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw … 304
- Zakres wykonanych czynności w dochodzeniu umorzonym rejestrowo … 306
- Przesłanki faktyczne umorzenia rejestrowego dochodzenia … 312
- Składane środki odwoławcze na postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw … 316
- Podjęcie dochodzenia umorzonego rejestrowo … 319
- Analiza statystyczna … 319
- Analiza badawcza … 320
- Umorzenia rejestrowe w trybie art. 308 k.p.k. … 294
- Wnioski z badań empirycznych … 323
- Wnioski końcowe … 327
- Ankieta badawcza … 343
- Bibliografia … 351
- Wykaz orzecznictwa … 379
- Wykaz aktów prawnych … 381
- Wykaz tabel … 383
- Wykaz wykresów … 385
Wstęp
Postępowanie przygotowawcze jako pierwsze stadium procesu karnego na przestrzeni ostatnich lat ulegało licznym zmianom. Po uchwaleniu Kodeksu postępowania karnego z 1997 r. podnoszono postulat odformalizowania, usprawnienia i poprawy dynamiki prowadzonych postępowań karnych. Pojawiały się głosy, że dotychczasowy jego model nie spełnia pożądanych efektów, jest nieefektywny i generuje znaczne obciążenie organów prowadzących postępowanie przygotowawcze. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom praktyki w polskiej procedurze karnej pojawiła się w 2003 r. nowa, uregulowana odrębnym przepisem instytucja, pozwalająca na szybkie zakończenie postępowań przygotowawczych, nierokujących wykrycia sprawcy przestępstwa w drodze dalszych czynności procesowych. Rozwiązanie to obejmuje tylko postępowanie przygotowawcze prowadzone w formie dochodzenia i jest znane jako umorzenie dochodzenia i wpisanie sprawy do rejestru przestępstw. Ustawą z dnia 10 stycznia 2003 r. nowelizującą Kodeks postępowania karnego wprowadzono do polskiego postępowania karnego instytucję określaną w doktrynie jako umorzenie rejestrowe dochodzenia (art. 325f k.p.k.). Od samego początku wejścia w życie omawianego rozwiązania wywoływało on duże zainteresowanie zarówno doktryny, jak też praktyki. Wprowadzenie nowej instytucji nie odbyło się bez wad. Niektóre z nich ustawodawca wyeliminował jeszcze zanim umorzenie rejestrowe dochodzenia zostało wykorzystane w praktyce. Pozostałe, implikowane praktycznym stosowaniem tej instytucji ustawodawca starał się eliminować na bieżąco, co miało usprawnić jej funkcjonowanie. Wiele z tych zmian nadal jednak wywołuje zastrzeżenia zarówno doktryny, jak i praktyki. Wątpliwości pojawiają się już w ocenie zasadności wprowadzenia tego sposobu umarzania niewykrytych dochodzeń. Wydaje się, że dotychczas istniejące przepisy umożliwiały Policji sprawne zakończenie postępowań przygotowawczych w sytuacji braku możliwości wykrywczych, bez potrzeby wykonywania niejednokrotnie pozornych czynności procesowych i pozaprocesowych. Istotne wątpliwości wywołuje także pozostawienie w ustawie procesowej zbyt dużej swobody decyzyjnej Policji w przedmiocie rozstrzygania dochodzeń umorzeniem rejestrowym, zwłaszcza zastrzeżenia budzi wyjątkowo liberalny nadzór prokuratora, który nie zatwierdza postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. Brak nadzoru stwarza realne zagrożenie nadużywania przez zainteresowany organ możliwości do szybkiego i uproszczonego zakończenia dochodzenia, mimo że nie został wykryty sprawca przestępstwa. Także obserwowana praktyka w obszarze funkcjonowania uproszczonego trybu umarzania dochodzeń, jakim jest umorzenie rejestrowe, z dużym stopniem prawdopodobieństwa pozwala postawić hipotezę, że w wielu sytuacjach może dochodzić do zakończenia dochodzenia w omawiany sposób wbrew podstawowej przesłance faktycznej, jaką jest brak dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych. Tego rodzaju niepożądane zachowanie organu postępowania przygotowawczego może stanowić naruszenie fundamentalnych zasad polskiego postępowania karnego: zasady postępowania z urzędu oraz zasady legalizmu. W świetle przytoczonych wątpliwości zasadnym było dokonanie analizy przepisów Kodeksu postępowania karnego w zakresie prawidłowości regulacji umorzenia rejestrowego dochodzenia. W celu weryfikacji przyjętych rozwiązań, a także założonych hipotez badawczych, wskazanym było przeprowadzenie badań empirycznych. Zgromadzony materiał empiryczny umożliwi sformułować wnioski de lege lata oraz de lege ferenda.
Analizując przebieg prac legislacyjnych i towarzyszącą temu dyskusję nasuwa się pytanie, czy wprowadzenie nowego specjalnego rozwiązania do polskiej procedury karnej było niezbędne, czy nadano mu właściwy kształt oraz jak w praktyce sprawdziła się ta instytucja. Na kanwie tych i wielu innych problemów badawczych sformułowany został zakres monografii.
W pierwszym rozdziale omówiony został rys historyczny postępowania przygotowawczego z uwzględnieniem wszystkich kodeksów postępowania karnego, począwszy od 1928 r. Przedstawiono w nim ewolucję rozwiązań dotyczących postępowania przygotowawczego. Liczne ustawy zmieniające kodeksy postępowania karnego pozwalają sformułować pogląd, że ustawodawca nie miał jednoznacznego poglądu, jaki model postępowania przygotowawczego przyjąć. Prezentując wielość zmian regulacji obejmujących postępowanie przygotowawcze w rozdziale pierwszym, nie można także nie dostrzegać dość dużej erozji prawa w Polsce na przestrzeni lat. Niestety niska jakość stanowionego prawa objęła także obszary prawa karnego procesowego. Dotyczy to także umorzenia rejestrowego dochodzenia. Ustawodawca wprowadzając w 2003 r. do ustawy procesowej nową instytucję, jaką było umorzenie rejestrowe dochodzenia w pierwotnej wersji tekstu w art. 325f § 1 k.p.k., przewidywał również, że możliwe było wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw po przeprowadzeniu, w oparciu o art. 307 § 1 k.p.k. czynności sprawdzających. Szybka nowelizacja ustawy przyjęła prawidłowe rozwiązanie.
W drugim rozdziale publikacji omówione zostały zadania i formy postępowania przygotowawczego w aspekcie umorzenia rejestrowego dochodzenia. Uwzględniono podobieństwa, jak również odmienności w zakresie zadań realizowanych w dochodzeniu, które jest zakończone umorzeniem rejestrowym. Analizując treść art. 2 k.p.k. i art. 297 k.p.k. wykazano, że zadania postulowane do wykonania nie odbiegają od zadań realizowanych w dochodzeniach kończonych innym sposobem w sytuacji niewykrycia sprawcy, jak chociażby umorzeniem na zasadach ogólnych. Odmienności występują tylko w zakresie zadań, których nie udało się organom dochodzeniowo-śledczym zrealizować z uwagi na wyczerpanie możliwości wykrywczych. Nie jest to jednak wynikiem założeń ustawowych, a tylko braku skuteczności pracy dochodzeniowej, jak również równolegle prowadzonych czynności operacyjno-rozpoznawczych. W rozdziale tym scharakteryzowano formy postępowania przygotowawczego w zakresie wpływu tej problematyki na umorzenie rejestrowe dochodzenia. Dokonano również omówienia zakresu przedmiotowego postępowania przygotowawczego uprawniającego Policję do zakończenia sprawy umorzeniem rejestrowym.
W rozdziale trzecim scharakteryzowano umorzenie rejestrowe dochodzenia w świetle wybranych zasad procesowych. Dokonano oceny wpływu analizowanych instytucji procesowych na tok postępowania karnego, ich wzajemnych korelacji i oddziaływania. Analizując dyrektywy wynikające z zasady prawdy materialnej w aspekcie umorzenia rejestrowego dochodzenia należy stwierdzić, że nie są one naruszone w prawidłowo umorzonym postępowaniu. Ustawa umożliwiając uproszczone umorzenie nie ogranicza znaczenia zasady prawdy. W rozdziale tym scharakteryzowano także zasadę legalizmu w kontekście umorzenia rejestrowego dochodzenia, uznając, że taki sposób zakończenia dochodzenia nie jest sprzeczny z przedmiotową zasadą. Wyłącznie umorzenie rejestrowe dochodzenia niezgodne z przesłanką faktyczną stanowi postępowanie wbrew zasadzie legalizmu znane jako oportunizm faktyczny. Niezbędna była także analiza umorzenia rejestrowego dochodzenia w świetle zasady szybkości postępowania oraz zasady koncentracji materiału dowodowego. Bezsprzecznie sprawne i odformalizowane umorzenie rejestrowe dochodzenia jest zbieżne z tymi zasadami. Postulaty i aksjomaty wynikające z zasady szybkości, jak również zasady koncentracji materiału dowodowego, nie mogą jednak być wartością samą w sobie i legitymizować zakończenie dochodzenia umorzeniem rejestrowym wbrew potrzebie jego kontynuowania, zwłaszcza gdy nadal występuje konieczność wykonywania czynności dowodowych pozwalających wykryć sprawcę. Wprowadzając instytucję umorzenia rejestrowego dochodzenia do polskiego postępowania karnego, zrealizowano postulat maksymalnego uproszczenia postępowania przygotowawczego w sprawach mniejszej wagi, aby nie angażować Policji w fikcyjne wykonywanie czynności procesowych w sprawach, w których od samego początku brak było pozytywnych rokowań co do wykrycia sprawcy, nie naruszając przy tym fundamentalnych zasad postępowania karnego.
W kolejnej części publikacji omówiono genezę wprowadzenia do polskiego prawa karnego procesowego instytucji umorzenia rejestrowego dochodzenia. Zaprezentowano dochodzenie jako formę postępowania przygotowawczego poprzedzającą umorzenie rejestrowe. Dokonano egzegezy przepisów ustawy stanowiących o ewentualnych podobieństwach i odmiennościach dochodzenia kończonego umorzeniem rejestrowym w stosunku do innych sposobów zakończenia dochodzenia. Wskazując na ustawowy zakres przedmiotowy dochodzenia umorzonego rejestrowo, zwrócono uwagę, że jest on zbyt szeroki. Trudno uznać za właściwą możliwość umorzenia uproszczonego dochodzenia, przykładowo w sprawach dot. przestępstw przeciwko mieniu, gdy wartość przedmiotu szkody wynosi 200 000 zł. Istotnym dla omawianej problematyki jest zakres czynności procesowych i pozaprocesowych wykonywanych w postępowaniu, zanim zostanie ono umorzone rejestrowo. Ustawodawca wprost tej kwestii w sposób enumeratywny nie reguluje, co może prowadzić do błędnej konstatacji, że nie jest on odmienny od umorzenia dochodzenia na zasadach ogólnych. Pamiętając o powodach wprowadzenia do polskiej procedury karnej umorzenia rejestrowego dochodzenia wskazano, że postępowanie dowodowe nie powinno przeistoczyć się w rozbudowane, wielotomowe dochodzenie. W praktyce będzie to zakres postępowania zdecydowanie mniejszy z uwagi na to, że ten sposób umorzenia wynika z braku po stronie organu dochodzeniowo-śledczego możliwości wykrywczych i to od samego początku prowadzenia postępowania przygotowawczego.
W rozdziale piątym omówiono zakończenie dochodzenia, uwzględniając różnorodne sposoby, z zasadniczym i rozbudowanym ujęciem zakończenia w postaci umorzenia rejestrowego i wpisania sprawy do rejestru przestępstw. Analizowane przepisy mają fundamentalne znaczenie dla umorzenia rejestrowego z uwagi na to, że regulują przesłanki jego dopuszczalności, zakres czynności poprzedzających ten sposób zakończenia, czas trwania dochodzenia, a także uprawnienia pokrzywdzonego w związku z wydanym postanowieniem o umorzeniu rejestrowym dochodzenia. Omawiając status pokrzywdzonego w związku z umorzeniem rejestrowym dochodzenia, dokonano analizy przepisów oraz oceniono je w aspekcie zapewnienia możliwości zapewnienia skutecznej ochrony praw strony czynnej. Szczególnie jest to istotne, gdyż od lat wskazuje się w doktrynie na niedostateczną ochronę praw pokrzywdzonego w postępowaniu karnym. Mając na uwadze, że umorzenie rejestrowe dochodzenia realizuje koncepcję szybkiego zakończenia postępowania, koniecznym jest ustalenie, jak Policja jako organ odpowiadający nie tylko za ten sposób zakończenia dochodzenia, ale także za wykrywanie przestępstw (art. 14 ustawy o Policji) wypełnia te obowiązki, już po prawomocnym umorzeniu rejestrowym. Odpowiedź na to pytanie wymagała analizy przepisów Kodeksu postępowania karnego stanowiących o obowiązkach i uprawnieniach organu dochodzeniowo-śledczego po umorzeniu rejestrowym dochodzenia. Ustawodawca w treści art. 325f § 2 k.p.k. wskazał, że Policja prowadzi czynności w celu wykrycia sprawcy na podstawie odrębnych przepisów. Bezsprzecznie jest to unormowanie wskazujące, że sprawa umorzona rejestrowo nie jest odkładana ad acta, co z pewnością jest pozytywną informacją dla pokrzywdzonego. Oceniając jednak to unormowanie w płaszczyźnie zasad dobrej legislacji można mieć wątpliwości co do jego prawidłowości z uwagi na to, że już w ustawie o Policji występują przepisy zobowiązujące ten podmiot to prowadzenia czynności wykrywczych. Racjonalny ustawodawca nie powinien regulować tego, co jest już unormowane.
Rozdział szósty odnosi się do nadzoru procesowego i służbowego nad dochodzeniem, które następnie jest umorzone rejestrowo. Przedstawiając ewolucję przepisów w zakresie nadzoru prokuratora nad umorzeniem rejestrowym dochodzenia, krytycznie oceniono regulacje ustawy w tym zakresie. Obowiązujące czasu nowelizacji wrześniowej z 2013 r. przepisy k.p.k. w zasadzie nie przewidywały skutecznych instrumentów nadzoru procesowego nad tym sposobem zakończenia dochodzenia. W praktyce nie wpływało to korzystnie na jakość pracy wykrywczej Policji w umarzanych rejestrowo dochodzeniach. Dopiero nowelizacja wrześniowa z 2013 r. ustawy procesowej — wprawdzie w ograniczonym zakresie — wdrożyła przynajmniej w formalnej postaci ten nadzór. W art. 325e § 3 k.p.k. ustawodawca uchylił bowiem brak informowania prokuratora o wszczęciu dochodzenia, co oznacza, że przez odpowiednie stosowanie przepisów o śledztwie należy go powiadamiać (art. 325a § 2 k.p.k.). Stanowi to, że prokurator od tego czasu dysponuje wiedzą o prowadzonym konkretnym postępowaniu przygotowawczym i może go objąć nadzorem. Nadal jednak wydane przez Policję postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw nie wymaga zatwierdzenia prokuratora. Nie jest to właściwa i pożądana sytuacja z uwagi na możliwość wystąpienia nieprawidłowości po stronie organu prowadzącego dochodzenie, polegających na zbyt wczesnym umarzaniu dochodzenia w trybie rejestrowym. Przedstawione w tym rozdziale unormowania w zakresie nadzoru służbowego oceniono jako prawidłowe i pozwalające na skuteczny nadzór nad pracą dochodzeniowo-śledczą. Zwrócono jednak uwagę na jego niską skuteczność z uwagi być może na jego poziomy co do zasady charakter.
W rozdziale siódmym przedstawiony i omówiony został materiał empiryczny uzyskany w czasie badań przeprowadzonych w wybranej jednostce Policji. Jako metodę badawczą przyjęto analizę i konfrontację danych statystycznych zawartych w biuletynach rozszerzonych Komendy Głównej Policji za lata 2014–2015 oraz uzyskanych w komendzie miejskiej Policji w jednym z województw, a także analizę dokumentów, tj. akt spraw karnych zakończonych wydaniem postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniem sprawy do rejestru przestępstw. W celu zebrania niezbędnych danych z akt opracowano kwestionariusz ankiety. Badania terenowe przeprowadzono w komendzie miejskiej Policji. Losowo wybrano do analizy 150 spraw umorzonych rejestrowo. Sprawy te dotyczyły różnej kategorii przestępczości. Materiał badawczy uzupełniono danymi statystycznymi z komendy miejskiej Policji i komendy wojewódzkiej Policji nadzorującej służbę jednostek terenowych. Wybór tej komendy Policji, jako jednostki objętej badaniami, był po części kompromisem pomiędzy walorem reprezentatywności a kwestiami finansowo-organizacyjnymi.
W publikacji tezą badawczą jest pogląd, że wprowadzenie do polskiej procedury karnej zakończenia dochodzenia w postaci umorzenia rejestrowego nie było zasadne, z uwagi na fakt, że istniejące przepisy pozwalały na umorzenie postępowania przygotowawczego z powodu niewykrycia sprawcy w każdym czasie. Weryfikacji tej zasadniczej tezy służyła próba udzielenia odpowiedzi na następujące zagadnienia:
- Czy stan prawny do czasu wprowadzenia w 2003 r. umorzenia rejestrowego dochodzenia pozwalał na umorzenie dochodzenia z powodu niewykrycia sprawcy w sposób szybki i bez wykonywania niekiedy fikcyjnych (pozornych) czynności wykrywczych?
- Czy aktualny stan prawny pozwala na skuteczną reakcję organów dochodzeniowo-śledczych na zjawisko przestępczości przy jednoczesnej ochronie praw uczestników postępowania karnego?
- Czy nie dochodzi do braku realizacji celów postępowania przygotowawczego określonych w art. 297 k.p.k. w związku z umorzeniem rejestrowym dochodzenia?
- Czy zakres postępowania dowodowego w świetle przesłanki faktycznej umorzenia rejestrowego jest właściwy (czy niezubożony lub nadmiernie rozbudowany, czy dochodzi do zaniechania czynności skutkującego późniejszą utratą dowodów)?
- Jakie są karnoprocesowe instrumenty chroniące prawidłowy tok postępowania przygotowawczego prowadzonego w formie dochodzenia poprzedzającego jego umorzenie, w tym przestrzeganie zasady legalizmu, a przede wszystkim jaka jest ich skuteczność?
- Czy przestrzegane są normy gwarantujące pokrzywdzonemu uprawnienia i jak z nich korzysta w związku z umorzeniem rejestrowym dochodzenia?
- Czy organ dochodzeniowo-śledczy wykonując czynności wykrywcze, pomimo umorzenia dochodzenia, podejmował ponownie w trybie procesowym wskazane dochodzenia?
- Jak sprawowany jest nadzór prokuratora nad dochodzeniem zakończonym umorzeniem rejestrowym dochodzenia?
W praktyce organy dochodzeniowo-śledcze w sposób nieuprawniony nadinterpretują unormowania Kodeksu postępowania karnego dotyczące instytucji umorzenia rejestrowego dochodzenia, co prowadzi do wypaczenia tego sposobu zakończenia postępowania przygotowawczego. Szczególne nieprawidłowości w praktyce dotyczą umorzenia rejestrowego dochodzenia mimo niewykonania wielu czynności dowodowych, co stanowi obrazę zasady ex officio i zasady legalizmu. Nieprzestrzeganie zasady legalizmu jest wyjątkowo niepożądane z uwagi, że prowadzi do niewykrycia sprawcy przestępstwa, pomimo niekiedy realnych możliwości procesowo-wykrywczych.
Należy również zwrócić uwagę, że mało aktywna postawa pokrzywdzonego w toczącym się dochodzeniu nie sprzyja przeciwdziałaniu tendencji do zbyt wczesnego umarzania dochodzenia, pomimo niewykonania czynności dowodowych. Aktywność pokrzywdzonego mogłaby determinować sposób prowadzenia postępowania przygotowawczego przez Policję. Dostępne prace naukowe potwierdzają jednak nikłe korzystanie przez stronę czynną z przysługujących jej uprawnień zawartych w ustawie procesowej.
Interesujące jest zatem, jak przedstawiają się wskazane wyżej problemy badawcze na gruncie Kodeksu postępowania karnego, nie tylko w aspekcie normatywnym (poprzez stworzenie instytucji chroniących prawidłowy tok postępowania przygotowawczego), lecz przede wszystkim w wymiarze czysto praktycznym — realnego wykorzystania tych instrumentów przez organ postępowania przygotowawczego. Stanowiło to przedmiot odrębnych badań empirycznych.
W monografii została wykorzystana zarówno metoda dogmatyczno-prawna, jak i empiryczna. Analizie poddane zostały przepisy prawa, orzecznictwo sądów i trybunałów, a także dorobek doktryny.
Wskazane hipotezy zweryfikowały badania empiryczne, których zakres i metoda zostały przedstawione wcześniej, przy omawianiu zawartości rozdziału VII. Zgromadzony, na podstawie akt dochodzeń umorzonych rejestrowo, materiał empiryczny pozwolił na kompleksową ocenę umorzenia rejestrowego dochodzenia w polskiej procedurze karnej.
Serdecznie dziękuję wszystkim osobom i instytucjom, w tym funkcjonariuszom Policji, które na różnych etapach powstawania pracy okazały mi swoją życzliwość i umożliwiły prowadzenie badań w komendzie Policji. Zgromadzony materiał empiryczny w trudny do przecenienia sposób pozwolił właściwie zweryfikować istniejące rozwiązania teoretyczne.
Szczególną wdzięczność pragnę wyrazić również mojej małżonce Agacie za cierpliwość i nieustające wsparcie. Pracę dedykuję nowemu członkowi rodziny, który towarzyszył mi na ostatnim etapie jej powstawania — córeczce Mai.
Autor
Wykaz tabel
- Tabela 1. Zakończone dochodzenia policyjne, a umorzenia rejestrowe w kraju w latach 2013–2015
- Tabela 2. Udział dochodzeń umorzonych rejestrowo w ogólnej liczbie zakończonych postępowań przygotowawczych prowadzonych przez Policję w kraju za lata 2013–2015
- Tabela 3. Zakończone dochodzenia policyjne, a umorzenia rejestrowe w województwie Y latach 2013–2015
- Tabela 4. Dochodzenie umorzone i wpisane do rejestru przestępstw według kwalifikacji prawnej czynu stanowiącego podstawę wszczęcia dochodzenia
- Tabela 5. Średnie straty powstałe w wyniku przestępstw przeciwko mieniu w dochodzeniach umorzonych rejestrowo
- Tabela 6. Okres pomiędzy wszczęciem postępowania a wydaniem postanowienia o umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw
- Tabela 7. Zakres wykonanych czynności w dochodzeniu umorzonym rejestrowo
- Tabela 8. Udział postępowań podjętych po umorzeniu rejestrowym w ogólnej liczbie zakończonych śledztw i dochodzeń w województwie Y w latach 2013–2015
- Tabela 9. Dochodzenia podjęte po umorzeniu rejestrowym na tle wszystkich dochodzeń umorzonych rejestrowo w województwie Y w latach 2013–2015
Wykaz wykresów
- Wykres 1. Postępowania przygotowawcze według formy – zakończone w latach 2013–2015 dla całego kraju
- Wykres 2. Udział dochodzeń umorzonych rejestrowo w ogólnej liczbie zakończonych dochodzeń w kraju za lata 2013–2015
- Wykres 3. Udział dochodzeń umorzonych rejestrowo w ogólnej liczbie zakończonych postępowań przygotowawczych prowadzonych przez Policję w kraju za lata 2013–2015
- Wykres 4. Udział umorzeń rejestrowych w trybie art. 308 § 1 k.p.k. w liczbie wszystkich zakończonych postępowań przygotowawczych przeprowadzonych przez Policję w kraju za lata 2013–2015
- Wykres 5. Udział dochodzeń umorzonych rejestrowo w województwie Y na tle całego kraju
- Wykres 6. Procentowy udział dochodzeń umorzonych rejestrowo w ogólnej liczbie zakończonych dochodzeń w województwie Y za lata 2013–2015
- Wykres 7. Udział umorzeń rejestrowych w ogólnej liczbie dochodzeń zakończonych w województwie Y na tle danych z całego kraju za lata 2013–2015
- Wykres 8. Udział spraw umorzonych i wpisanych do rejestru przestępstw względem wszystkich zakończonych postępowań przygotowawczych w województwie Y w latach 2013–2015
- Wykres 9. Stosunek dochodzeń umorzonych rejestrowo po formalnie wydanym postanowieniu o wszczęciu dochodzenia względem dochodzeń umorzonych rejestrowo w trybie art. 308 k.p.k. w województwie Y w latach 2013–2015
- Wykres 10. Dochodzenia umorzone rejestrowo poprzedzone postępowaniem w niezbędnym zakresie
- Wykres 11. Sposób zakończenia postępowania w niezbędnym zakresie w dochodzeniach umorzonych rejestrowo
- Wykres 12. Umorzenie rejestrowe a postępowanie w niezbędnym zakresie
- Wykres 13. Umorzenie rejestrowe dochodzenia poprzedzone czynnościami sprawdzającymi z art. 307 § 1 k.p.k.
- Wykres 14. Dochodzenie umorzone i wpisane do rejestru przestępstw według kwalifikacji prawnej czynu stanowiącego podstawę wszczęcia dochodzenia
- Wykres 15. Okres pomiędzy wszczęciem postępowania a wydaniem postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw – liczba postępowań
- Wykres 16. Ocena przesłanek faktycznych zastosowania instytucji z art. 325f k.p.k.
- Wykres 17. Czas, jaki upłynął od dokonania przestępstwa do uzyskania przez organ ścigania informacji o zdarzeniu
- Wykres 18. Podjęcie dochodzenia umorzonego rejestrowo w świetle rodzajów czynności wskazujących przyczynę podjęcia